|
|
Harpuni od roga jelena
(8300 - 5200. godine stare ere)
By Lazar Pejović [Public domain], via Wikimedia Commons
- 35000 do 10000 st.e. Mezolit (srednje kameno doba). Prelazna je etapa iz paleolita prema neolitu. Arheološki nalazi: pećina Crvena Stijena (IV kulturni sloj, na dubini od 1,5 - 2,2 m) i Odmut (kanjon Komarnice).
- 5500. do 3000. g. st. ere, Neolit (mlađe kameno doba). Na području Crne Gore se razlikuju dvije osnovne kulturne oblasti: mediteranska i srednjebalkanska (starčevačka i vinčanska grupa, sa lokalitetima Petnjik i Beran krš, kod Berana). Najbolje su pručeni ostaci iz Crvene stijene. Do unapređenja grnčarstva dolazi u mediteranskom srednjem neolitu (4500 - 3800. g. st. ere).
 
Neolitski nalazi iz Beran Krša i
halštatski iz Lisjevog Polja
- 2000. g. st. ere (oko) po arheološkim nalazima, pretpostavlja se : iz južne Rusije, preko Panonske nizije, u rano bronzano doba, na Balkan počinje postepeno doseljavanje indoevropskih Pelasta (kao jedinstvene indoevropske etničke grupe, koja će se kasnije, u zadnjim vjekovima stare ere, razviti u dvije jezicke grupe: Ilire i Tračane).Intezivna "indoevropeizacija" karakteristična je za pocetak bronzanog doba. Nomadski stočari iz južnih ruskih stepa, koji su živjeli u patrijahatu, na Balkanu nailaze na primitivniju starosjedilačku kulturu i matrijahat. Kao granica ovih jezičkih grupa (budućih Ilira i Tračana) smatra se sliv Morave i Vardara.
Iliri i Tracani, sa makedonskom grupacijom i nekim maloazijskim grupacijama Indoevropljana, smatraju se palastičkim i živjeli su na Balkanu prije doseljenja Grka. Imena ilirskog porijekla (npr. Ahil, Odisej, božanstvo Tetida i dr.) imaće uticaj u grčkom jeziku. Formiraju se "prve gradine" (primitivna utvrdjenja) a iz tog perioda su pronađene humke ili tumuli.
Postavlja se i pitanje predgrčke trgovačke posredničke kulture Krita sa obalom Jadranskog mora (obzirom na nalaz kritskog metalnog slitka u Makarskoj - Hrvatska ).
- 2100 - 1900. p.n.e. minojska srebrna sjekira (elektron:legura srebra, zlata i bakra) sa kapicom od zlata (ornamentisana sa krstom u krugu) nastala između 2100 do 1900. godine prije nove ere. Od strane pomoraca-trgovaca donešena sa Krita kod indoevropskih predaka Ilira, u Boki Kororskoj. Dužina sječiva: 0.055m. Širina sječiva: 0.039m. Mjesto nalaska: Tumul Mala gruda kod Tivta.
- 2000. g. st. ere, bakarna krstasta sjekira, otkrivena u Tuzima (porijeklom iz regiona donjeg Podunavlja).
- 1900. st. ere, (oko) prodor indoevropskih grčkih plemena na Balkan.
 Bronzana kelt sjekira i "jadranski"
tip bronzane sjekire (1500-500. stare ere)
pronađene u Crnoj Gori
- 1500. st. ere, erupcija vulkana na minojskoj Teri.
- 1500. st. ere ekspanzija Pelasta na Balkanu i njihovi kontakti sa Grčkom i Bliskim istokom.
- 1500. st. ere (do 1200) Razvijeno bronzano doba: do razdvajanja ilirskog i tračkog elementa na podrucju Balkana još nije došlo. Za ovaj period, od nalaza u Crnoj Gori su karakteristične sjekire "albansko-dalmatinskog" i "skadarskog" tipa. Postoji uticaj razvijenih kultura oblasti Egeja i intezivne trgovačke veze sa mikenskom kulturom.
Naselja iz ovog perioda su kod Crvene stijene, Ceret (kraj Zognja, Ulcinj) Bijedića (kod B. Polja) i Beran-krša, kraj Berana. Predstave jelena na zidu okapine u Lipcima (Boka Kotorska) takođe pripadaju ovom periodu.
- 1450. st. ere, Ahajci osvajaju minojski Krit.
- 1300. g. st. ere, do 800. st. ere, period poznog bronzanog doba na ovim prostorima.
- 1203. st. ere , prodor indoevropskih Doraca u Doridu (Grcka).
- 1200. Feničani, kao nekada Minojci, dominiraju trgovinom u Sredozemlju.
- 1200. "Egejska seoba naroda" , u vecem broju talasa, do 800. godine prije nove ere. Plemena sa Balkana, kasniji Iliri i Tračani, u ovoj seobi imaju značajnu ulogu. U ovo vrijeme se dešava opsada i pad Troje, pad Hetitskog carstva, najezda Doraca u ahajsku Grčku i invazije "pomorskih naroda" na Egipat.
U vezi sa Trojom, Homer navodi imena niza junaka i naroda iz unutrašnjosti Balkanskog poluostrva, koji su sa Grcima opsijedali ovaj grad.
Iz vremena "Egejske seobe" pronađeni su na sjeveru današnje Crne Gore: šuplje bronzane sjekire - keltovi, kalup za livenje specijalne varijante sjekira ovog tipa, kao i nakit.
- 1200. (oko) pad Troje (Troja VI) i Hetitskog carstva (1194. osvojen je i poslednji grad Heta).
- 1200. st. ere nastaje dalje etničko podvajanje Ilira i Tračana i razgraničavanje njihove teritorije (po gruboj granici, istočno od vodotoka Morave i Vardara živjeli su Tračani). Legenda o postanku Ilira, ušla je u njihovu religiju. Po njoj, rodonačelnici Ilira su legendarni osnivaci Tebe, Kadmos i njegova žena Harmonija. Oni su u obliku zmija došli iz Tebe u današnje crnogorsko primorje (dio oblasti kasnijeg ilirskog plemena Enhilejaca ) i osnovali grad Budvu (Buthua). I danas se u dosta mjesta Crne Gore smatra da je blavor, kao i zmija nadjena pod pragom - zaštitnik kuće. Sin Kadmosa i Harmonije se zvao Ilirikos, od koga Iliri (na grčkom: jegulja) vode porijeklo. Po mišljenju poznatog francuskog arheologa R. Disoa (R. Dussaud) grčki mit o Kadmosu i Harmoniji stoji u vezi sa etničkim i kulturnim prodorima iz oblasti Egeja u pravcu zapada (današnja crnogorsko-albanska obala). Po njemu osnivač beotske Tebe, iz Grčke dolazi
među ilirsko pleme Enhilejce (izmedju Boke Kotorske i Drača) u grad Budvu. Apolonije Rodoski u svojim "Argonautima" pominje naseljavanje nekih Kolhidjana na ilirskoj rijeci u oblasti Enhilejaca, gdje se nalazi grob Kadmosa i Harmonije. U prvom vijeku prije n. ere Pseudo-Skimnos govori o nekadašnjem dolasku Kadmosa u Budvu, na volujskoj zaprezi. Po Pliniju (III-44) Olcinium (Ulcinj) se ranije nazivao "Colchinium", pošto su ga osnovali Kolhiđani.
Teritorija ilirskih plemena
- 1196. invazija Doraca na ostrva Egejskog mora i ahajski Krit. Period "haosa" na Mediteranu i napadi "pomorskih naroda" na plodni Egipat.
- 1190. st. e. bitka kod Peluzijuma (rimski naziv) u delti Nila, izmedju "pomorskih naroda" i Egipćana (Ramses III).
- 1150. st. ere (oko) Razaranje Mikene. Koristeći rat izmedju gradova na Peloponezu, Dorci uništavaju iscrpljenu Mikenu i nešto niže osnivaju grad Spartu.
- VIII v. st. ere do VII v. st. ere, pripada dio tumula na sjevernoj obali Skadarskog (nekadašnjeg Labeatskog) jezera, u blizini Tuzi, kao i tumuli (sa nakitom i posuđem od fine keramike) u Dušicima, Banjanima, Budimlju, Gotovuši (kod Pljevalja) i dr. Od ranog bronzanog doba postojao je običaj spaljivanja pokojnika i grobnih priloga. Ovaj način sahranjivanja je bio veoma dugo u upotrebi, pa čak i u prvim vekovima naše ere (pored skeletnog sahranjivanja).
- VIII v. st. e. znacajan razvoj rudarstva i metalurgije kod ilirskog plemena Japoda.
 Crtež ilirskog broda na pogrebnoj urni (VIII - VII v. st.e.)
- VII v. st. ere Grk Alkman, sa svojom poezijom (na raznim svetkovinama) namijenjenoj publici u Sparti - govori o plemenima na sjevernoj i o Ilirima na istočnoj obali Jadranskog mora, kao i dalje u unutrašnjosti zemlje. Svoje nehelenske susjede sa sjeverozapada Grci su nazivali Ilirima ("Illyroi").
 Izgled ilirskog štita i koplja bronzane ere
- VI v. st. ere se po nekim izvorima može smatrati kao početak saznanja Grka o geografiji Jadrana i njegovih obala. Tada se javljaju i prve aluzije u poemama Mimnerma iz Kalofona i Ibika iz Rhegiona, koje pokazuju da su stare grčke legende bile rano povezane sa obalama Jadranskog mora. Takodje u ovom vijeku, pjesnici Skilaks iz Karijande i Hekatej iz Mileta, svojim su radovima (kao pozadina za pričanje priča) nastojali zadovoljiti stvarni grčki interes za Jadran. Smatra se da su i maloazijski Grci poznavali Jadransko more. Zna se za podatak pomenutog Hakateja, iz 510. g. st. ere : o Istri, kao i o gradu Adriji, koji se nalazio na moru i do koga je tekla istoimena rijeka. O Grcima na Jadranu daju podatke i Herodot, Eshil, Sofokle, Helanik, Pherekid iz Lera i dr.
- VI v. stare ere. Pseudo-Skilaks, antički geograf, detaljno opisuje obalu Jadanskog mora i područje ilirskog plemena Enhilejaca, od Boke Kotorske, duž današnjeg crnogorskog primorja.
- VI v. do V v. st. ere - jačanje plemenske aristokratije medju Ilirima i stvaranje većih plemenskih saveza (što će voditi stvaranju prve ilirske države).
- VI v. do IV v. st. ere Zlatni nakit iz ilirsko-grčkog djela nekropole u Budvi i dva šlema "ilirsko-grckog tipa" (široko rasprostranjeni na čitavom Balkanu).
A i B - ilirski šlemovi iz Budve ; C - prikaz ratnika
sa kotlastim šlemom, po sačuvanom reljefu  Grčke kolonije na obali Jadranskog mora
- V - IV. v. st. ere. Nastanak grada Ulcinja (Stari Ulcinj). Njegovi najstariji graditelji su Grci (po Pliniju Starijem, pomorci iz Kohilde, na Crnom moru). U početku se nazivao Colhinium, pa Olhinium i rimski Olcinium (od 168. godine st. ere).
- 509. stare ere (do 27. godine st. ere) Rimska republika.
- VI v. st. ere, do IV vijeka nove ere, korišćena je nekropola u Budvi.
- 500. g. stare ere (oko) pomorci iz Grčke navode neka od tadašnjih, ranih ilirskih plemena: Fecusses, Rundictes, Hythmites, Bullini, Mannii, Hylaei, Ismenoi, itd. To su bili tzv. prediliri , čija plemena su već u doba rimskog osvajanja bila izumrla ili asimilirana medju kasnije, klasicne Ilire.
 Prikaz Kadmosa na antičkoj vazi
- V v. pretpostavka o vremenu nastanka grčke legende o Kadmosu i Harmoniji (poznate Herodotu , Sofoklu, Skilaksu, Plibiju i Stefanu Vizantincu) po kojoj je Kadmo Feničanin napustio Grčku i naselio se medju Ilirima , u plemenu Enhilejci (Enheleis; Enheleai; Enheleioi ili Enhelanes). Došljak Kadmo je po legendi postao kralj Enhilejaca i dao je ime današnjoj Budvi (Bouthoe). Antička Budva je svakako bila u svojoj prvobitnoj fazi grčki emporion (tržnica). U čast Kadmusa posvecen je i jedan hram iz IV v. st. ere (po Skilaksu, u neposrednoj blizini risanske rijeke, gdje su se nalazili i nadgobni spomenici Kadmosa i Harmonije).
Kadmosovo je ime povezano sa osnivanjem Lissus-a i Apolloniae.
- V v. st. ere datiranje ostatka zidova ilirskog Meteona , u današnjem Medunu (po mišljenju britanskog arheologa S. Cassona).
 Meteon (Medun) u Labeatskoj zemlji
- V v. do III vijeka st. ere, Rim osvaja južnu Italiju.
 Grčko-ilirski tip šlema iz Budve
(IV vijek stare ere)
- IV v. st. ere,- Iliri i njihova istorija ulaze u domen pisane istorije. Današnji crnogorski dio jadranske obale i antička Budva mogu se istorijski fiksirati, obzirom da mnogobrojni podaci iz ranijih istorijskih izvora nijesu uvijek pouzdani dokumenat za dokazivanje.
- IV v. st. ere do III v. st. ere, Meteon (Medeon; Medun) prelazi okvire stare ilirske tvrdjave u oblasti plemena Labeata i sa većim podgradjem ima karakteristike grada. Pominje ga Tit Livije (XXXIV, 23, 3, XXXII, 3) kao mjesto gdje su Rimljani 167. godine st. ere zarobili Karavantija i užu rodbinu ilirskog kralja Gencija. Nalazio se na putu koji je povezivao primorje sa Dardanijom. Pored Meduna (ilirski Meteon) u rimsko vrijeme je prolazio antički put (Via de Zenta) a u srednjem vijeku značajna saobracajnica koja je povezivala Zetu i Rašku. Ravenski kartograf ga u XII vijeku naziva Medion (Medione). Današnji izgled Meduna u najvećem dijelu pripada graditeljstvu iz osmanskog perioda.
- 390. st.e. nakon opsade grada Rima, Kelti prodiru u zapadni dio Balkanskog poluostrva (u djelovima današnje sjevero-zapadne Bosne, a po Strabonu , miješaju se sa ilirskim plemenom Japoda).
- 379. st. ere (posle) Keltsko pokoravanje Tribala i potiskivanje (od strane keltskog plemena Skordisci) ilirskih Autarijata - nakon neuspjelog pohoda Kelta na Makedoniju i Delfe.
 Izgled ilirskog ratnika i tipovi šlema:
A) grčko-ilirski; B)grčki korintski; C) ilirski kotlasti
i D) ojačan ilirski verižni
- IV v. st. ere, do početka III v. st. ere, nosilac ekonomskog, političkog i kulturnog života postaje ilirska plemenska aristokratija (koja je po pravilu na čelu plemena). Organizovanje većih plemenskih saveza ilirskih plemena, posljedica je tijesnih veza sa grčkim svijetom, a ovaj proces je ubrzan najezdom Kelta u IV vijeku st. ere (veliko pomjeranje ilirskih plemena na sjeverozapadu Balkana). Antički pisani izvori, koji pružaju podatke o kulturnom i političkom životu Ilira i njihovih susjeda , potiču od: Pseudo-Skilaksa, Teopompa, Apolonija Rodoskog, Pseudo Skimnosa, Plinija Starijeg, Strabona i dr. Pseudo-Scylax je najvažniji istorijski izvor IV v. st. ere (djelo Periplus).
- IV v. Kelti utiču na dalji razvoj metalurgije kod Ilira i povećanje broja raznih alata.
- 359. (ili 358) st. ere, pominje se sukob Kelta i ilirskog plemena Ardijeja.
- IV v. st. ere, grčki novac "starter" nadjen na teritoriji Crne Gore.
- IV v. (početak) ilirski srebrni novac, kovan u Demastionu (južna Ilirija).
- VI v. st. ere (krajem) pojava ilirskog plemena Ardijeja na istorijskoj pozornici Jadrana (naseljavali i dio današnje Boke Kotorske). Imali su prevlast u ovom djelu Jadranskog mora i bavili se piratstvom. Gusarili su čak do obala Grcke i osnovali svoju kraljevinu.
 Ilirski brodovi
- 330. st.e. zajednica ilirskih Autorijata, koja se smatra Kraljevstvom, pod vođstvom Pleurijasa.
- 329. na ilirsko pleme Ardijeje (Vardeje) u Prvom rimsko-ilirskom ratu - motri jedan od rimskih konzula.
- 264. do 241. st.ere, Prvi punski rat.
- 250. st.e. Ilirsko kraljevstvo, do 167. st.ere.
 Kraljevine Ilirija i Dardanija (III vijek st. ere)
- 250. st. ere, Agron Ardijejski, ilirski kralj, do 230. st. ere. Ujedinio je ilirska plemena i stvorio jaku državu, Iliriju.
 Ilirija kralja Agrona u III v. st. ere 
- III v. st. ere (do sredine II v. st. ere) Iz perioda ilirske države postoje nalazi ravno zidanih grobova, bez tumula, sa paralelnim načinom sahranjivanja (skeletno, kao i sa spaljivanjem pokojnika). Brojni su i nalazi tumula, sa prisustvom grčkog materijala: oko Meduna, Momišica (kod Podgorice) i u Gornjoj Vrbici, kod Berana.
- 231.
 Argon, ilirski kralj pobjeđuje Etolce (po pozivu saveznika, makedonskog kralja Demetrija).
- 230. st. ere, smrt ilirskog kralja Agrona. Naslijediće ga žena, Teuta, kao regent maloljetnog posinka Pinesa.
- 230. st. ere. Teuta, ilirska kraljica, do 228. st. ere. Pomagala je i štittila ilirske gusare po Jonskom i Jadranskom moru, što je dovodi u sukob sa Rimom.
- 229. g. st. ere Iliri (kraljica Teuta Ardijejska) napadaju na grčku koloniju Isu (na današnjem ostrvu Visu, u Jadranskom moru) koja je bila pod protektoratom Rimske republike. To će dovesti do teških borbi u sljedećem rimsko-ilirskom ratu.
 Rimski šlem i mač gladius
- 229. Napadi Rima na ilirsku kraljicu Teutu , traju do 228. st. ere. Poslije izgubljenih bitaka, ilirska kraljica Teuta se povukla u tvrdjavu Rizon (Risan) i sklopila mir, uz predaju teritorija, isplatu odštete i plaćanje danka. Zadržaće dio teritorije i vladati samo uskim pojasom, od Dubrovnika do ušća Drima.
 a) Risanski zaliv i tvrdjave Ilira:
1) Risan; 2) Gošići;
3) Kremalj (Mirac); 4) Jadransko more.
Rimska trirema
Renegade at nl.wikipedia [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html) or CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/)], from Wikimedia Commons
- 228. st. ere, Grk Demetrije Hvaranin, raniji vojskovodja (zapovjednik mornarice) kraljice Teute, koji je u ratnim sukobima sa Rimom izdao kraljicu (Krf predao Republici) kao rimski vazal vlada Hvarom, okolnim ostrvima i obližnjim kopnom. Upravlja kao tutor maloljetnom kraljeviću Pinesu.
- 219.g. st. ere Hanibal zauzima Sangut i prijeti Rimu.
- 219. st. ere Rimljani (prije sukoba sa Hanibalom) osvajaju Hvar u Jadranskom moru: zbog svoje izdaje (prešao na stranu Makedonaca) Grk Demetrije Hvarski bježi svom prijatelju i savezniku Filipu III Makedonskom. Kao novi tutor mladom ilirskom (ardijejskom) kraljeviću Pinesu, postavljen je od strane Rima - Skerdilaid (Ilir na strani Rima) sve do brze smrti kraljevića, kada Skerdilaid postaje kralj ilirskih Ardijeja (do 210. g. st. ere).
- 218. do 201. st.ere, Drugi punski rat.
- 216. st. ere kralj Filip III Makedonski napada rimskog saveznika, kralja ilirskih Ardijeja, Skerdilaida.
- 210. Ilirskim Ardijejima vlada kralj Pleurat (sin Skerdilaida). Počinje uspon Ardijejske države (posebno mornarice).
- 209. pominjanje ilirskog plemena Ardijeja, u ugovoru o zaključenom miru izmedju Filipa Makedonskog i Etolaca.
Risanski novac kralja Balajosa
- III v. st. ere (kao I II v. st. ere) ilrski novac, tzv. "risanski" , obzirom da je prva kovnica novca, na teritoriji današnje Crne Gore, bila u Risnu. Prva vrsta ovog novca ima natpis "RIZO(N)O". Druga vrsta ilirskog novca kralja Balajosa sa natpisom je : "BASILEOS BALAION". Treca vrsta ilirskog novca pripada nasljednicima kralja Balajosa.
- II v. plemena Daorsi i Labeati kuju novac.
 
Risanski novac Balajosa
By Janusz Recław (Own work) [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html) or CC-BY-SA-3.0-2.5-2.0-1.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
- 190. st. er. Balajos, koji je sebe nazivao kraljem Ilira. Vjerovatno je podržavao rimske interese u regionu. Balajos se ne može vezati za odredjene istorijske događaje. Vladao je sa ostrva Hvara ili iz Risna (u nekada istoimenom zalivu, današnja Crna Gora) i kovao svoj novac. Za razliku od novca pronadjenog u Risnu, onaj sa Hvara tituliše Balajosa kao kralja. Njegov novac je nadjen u Daorsonu (kraj Neretve) u Italiji i na Termitima. (U junu 2010. godine, u Risnu je pronadjeno 4600 komada novčića kralja Balajosa).
  Gencije (Gentius) kralj Ilira (po liku sa novca)
i novac iz Skadra sa prikazom ilirskog broda
- 180. st. ere, Gencije (sin Pleuratov) kralj je Ilira, iz plemena Labeata, do 168. godine st. ere, kada je poražen od Rimljana. Smatra se poslednjim ilirskim kraljem. Vladao je iz Skadra. Teške naravi, dao je ubiti svog brata , princa Platora, u bolesnom strahu od preotimanja prijestola. U nekropoli Gostilju (Velje Ledine, kod Skadarskog jezera) pored ostalog, nadjeni su i novci ilirskog kralja Gencija.
 Ilirija kralja Gencija i Dalmacija 
- 180. st. ere, Dalmati proglašavaju svoju nezavisnost od ilirskog kralja Gencija.
- 171. st. ere, ilirski kralj Gencije udružuje se sa Rimom, protiv Makedonaca.
- 169. st. ere, ilirski kralj Gencije sklapa savez sa Makedoncima (kralj Perzej Makedonski). Uništava rimske saveznike, gradove Apolloniu i Dyrrhchium (Drac). To je početak Trećeg rimsko-ilirskog rata.
|
|
Ilirski šlem iz 530 st. ere.
